‘’Zjerm’’: Ένα όραμα ευγένειας, αυθεντικότητας κι αντιθέσεων στη σκηνή της Eurovision

Από την επικράτηση του στο Αλβανικό μουσικό φεστιβάλ Festivali I Këngës το Δεκέμβριο μέχρι και σήμερα, το ‘’Zjerm’’ η συμμετοχή της χώρας στη Eurovision 2025 έχει γίνει ο αγαπημένος ‘’εθισμός’’ πολλών eurofans, φιγουράρει ψηλά στα στοιχήματα ειδικά σε ό,τι αφορά το televoting και διεκδικεί με αξιώσεις να τερματίσει σε μία από τις υψηλότερες θέσεις της ιστορίας της χώρας στο διαγωνισμό.

Photo: Pedro J Pacheco, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons: Οι νικητές του Festivali I Këngës, Shkodra Elektronike

Το να εξηγήσεις μουσικά το ‘’Zjerm’’ είναι από μόνο του δύσκολο. Το τραγούδι του συγκροτήματος Shkodra Elektronike είναι έθνικ, αλλά δε θυμίζει βαλκανική μπαλάντα. Παντρεύει τον παραδοσιακό χαρακτήρα του με στοιχεία ηλεκτρονικής μουσικής, αλλά δε παραπέμπει σε κανένα από τα άλλα τραγούδια αυτού του είδους στο διαγωνισμό. Είναι περίεργο, φρέσκο αλλά και ταυτόχρονα αρμονικό. Η δυσκολία να χωρέσει σε κάποιο από τα παραπάνω κουτάκια, αναγκαστικά παραπέμπει σε μία λέξη που πιθανώς να μπορεί να το συνοψίσει καλύτερα, αυθεντικό. Αυτή η αυθεντικότητα ήταν που το έκανε να επικρατήσει από θέση αουτσάιντερ στο αλβανικό μουσικό φεστιβάλ απέναντι στο δυναμικό, αλλά ανέμπνευστο ‘’girlbop’’ κομμάτι της Αλβανής σταρ Elvana Gjata, ‘’Karnaval’’.

Το ’’Zjerm’’ είναι στην ουσία του μία ωδή, ένας ύμνος προς την ελπίδα. Ένα όραμα για έναν κόσμο ευγένειας, χωρίς στρατιώτες, χωρίς ορφανά παιδιά, χωρίς νοσοκομεία και ρύπανση, όπως αναφέρουν οι στίχοι του. Αυτό από μόνο του όμως δε θα έφτανε να κάνει το τραγούδι αυθεντικό. Τουναντίον, τέτοια μηνύματα λιγότερο ή περισσότερο βρίσκονται σε διάφορα eurovisionικά κομμάτια, είτε κρυμμένα, είτε εμφανή.

Το κομμάτι ερμηνεύεται στη Γκέγκικη διάλεκτο, που ομιλείται κυρίως στο βόρειο τμήμα της χώρας καθώς και στο Κόσοβο. Σε ό,τι αφορά όμως το περιεχόμενο των στίχων του, εκφράζει απολύτως ξεκάθαρα το νόημα του. Κι όμως αυτά που λέγονται είναι μονάχα η κορυφή του παγόβουνου.

Ας κάνουμε ένα βήμα πίσω όμως. Ο τίτλος του τραγουδιού, ‘’Zjerm’’ μεταφράζεται ως φωτιά. Ο όρος χρησιμοποιείται στη γκέγκικη διάλεκτο, καθώς η άμεση μετάφραση της φωτιάς στα Αλβανικά είναι ‘’Zjarri’’. Το zjarri είναι μία από τις πιο σημαντικές, πιο κυρίαρχες και πιο ουσιαστικές έννοιες στην Αλβανική μυθολογία. Ο Θεός της Φωτιάς, Enji, είναι κύρια φιγούρα της μυθολογίας της χώρας και μεταξύ άλλων έχει χαρίσει και το όνομα του στην ημέρας της Πέμπτης στην Αλβανική γλώσσα. Ο Enji μέσω της φωτιάς απελευθερώνει το φως και τη ζέστη, που με τη σειρά τους κρατάνε μακριά το σκότος και το κακό. Από εκεί πηγάζει κι ένας από τους πιο γνωστούς αλβανικούς μύθους, αυτός των διδύμων ηρώων Zjermi και Handa.

O Zjermi γεννιέται με τον ήλιο στο προσκεφάλι του, κι όταν μεγαλώνοντας αποχωρίζεται τον αδερφό του, ξεκινά το ταξίδι του για το ναό του φωτός. Ο Zjermi πολεμάει στο δρόμο του τον δαίμονα Kulshedra (που αντιπροσωπεύει το σκότος και το κακό) και απελευθερώνει τον λαό που διαφεντεύει ο δαίμονας.

Ο μύθος αυτός είναι μόλις ένα από τα παραδείγματα του πως αντιμετωπίζεται η φωτιά στην αλβανική παράδοση. Ο Λόρδος Βύρωνας καταγράφει στα απομνημονεύματα του ότι οι αρβανίτες πολεμιστές του 19ου αιώνα χόρευαν γύρω από τη φωτιά ως μέρος του τελετουργικού τους. Οι αλβανικοί όρκοι είναι ιεροί όταν δίνονται στη φωτιά, ενώ για τον λαό ένα σπίτι χωρίς εστία θεωρείται κακορίζικο.

Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που ο ιδεατός κόσμος που ονειρεύονται οι Shkodra Elektronike, προέρχεται από τη φωτιά. Η φλόγα της όμως δεν έχει σκοπό να καταστρέψει, αλλά όπως ο Zjermi στον μύθο, να έρθει να καθαρίσει το κακό και θα φωτίσει έναν νέο κόσμο του καλού και του αγνού.

Το παραπάνω σχήμα σύγκρουσης του καλού και του κακού είναι εμφανές και στην σκηνική παρουσία του ‘’Zjerm’’. Και στον εθνικό τελικό και στα πλάνα της πρόβας, το τραγούδι παρουσιάζει έντονες αντιθέσεις. Όταν το τραγούδι ερμηνεύεται από την Beatriçe Gjergji, οι στίχοι είναι αισιόδοξοι, η σκηνή φωτίζεται από έντονα κόκκινα χρώματα ενώ η ίδια είναι πρόσχαρη, εκφράζεται έντονα κινησιολογικά και συμπεριφέρεται σχεδόν παιδικά, καλώντας μας να λάμψουμε. Όταν όμως έρχεται η σειρά του έτερου μέλους του συγκροτήματος, Kolë Lace να ερμηνεύσει, η σκηνή είναι πιο σκοτεινή, οι στίχοι γίνονται φαινομενικά πιο απαισιόδοξοι ενώ ο καλλιτέχνης είναι ανέκφραστος και ερμηνεύει σχεδόν συλλαβιστά.

Photo: ESC Discord, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons, Το αλβανικό δίδυμο τον Shkordra Elektronike εν δράσει ερμηνεύοντας το Zjerm

Μεγάλο μέρος της επιτυχίας του ‘’Zjerm’’ οφείλεται στη χαρισματική φύση της Beatriçe που καταφέρνει στο ιδιαίτερο χορευτικό της να μαγνητίσει το βλέμμα του θεατή και να διατηρήσει την ερμηνεία της φωνητικά σε εξαιρετικό επίπεδο. Το ‘’Zjerm’’ θα υστερούσε χωρίς αυτήν και την αντίθεση της με τον Kolë. Όμως αναλογιζόμενοι ότι η παραπάνω αναντιστοιχία είναι ηθελημένη και αναφέρεται αλληγορικά σε έναν από τους σημαντικότερους μύθους της χώρας, τότε καταλαβαίνουμε πώς το τραγούδι αποκτά πηγαία αυθεντικότητα.

Αλβανικοί μύθοι και παράδοση επηρεάζουν ακόμα και το ενδυματολογικό κομμάτι της εμφάνισης των Shkodra Elektronike. H Beatriçe θα φορά στη σκηνή της Βασιλείας ένα κόκκινο φόρεμα, σχεδιασμένο από τη μητέρα της, Irina Dema. Παρατηρώντας το φόρεμα, η αριστερή με τη δεξιά του πλευρά είναι ελαφρώς διαφορετικές. Η αριστερή πλευρά του φορέματος καλύπτει ολόκληρο το χέρι της Beatriçe μέχρι και τα δάχτυλα της, θυμίζοντας φλέβες που διαπερνούν μονάχα την αριστερή πλευρά του σώματος της. Αυτό, είναι μία αναφορά στον μύθο της Rozafa το γνωστότερο μύθο της πόλης της Shkodër (Σκόδρας) από όπου κατάγονται και τα δύο μέλη του συγκροτήματος. Ο μύθος μάλιστα μοιάζει με κάποιον ελληνικό. Η Rozafa χτίστηκε μέσα στα τείχη της πόλεως της Σκόδρας ώστε αυτά να στεριώσουν (θυμίζοντας την κόρη του πρωτομάστορα στο γεφύρι της Άρτας), όμως ζήτησε η αριστερή πλευρά του σώματος της να μείνει εκτός των τειχών, ώστε να συνεχίζει να ταΐζει το νεογέννητο παιδί της. Ο θρύλος λέει μάλιστα ότι οι επισκέπτες των τειχών της Σκόδρας μπορούν να ''δουν'' το μητρικό γάλα να ρέει από τους βράχους ακόμα και σήμερα.

Photo:Qeli77, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons: Το άγαλμα της Rozafa στο κάστρο της Σκόδρας

Ο μικρόκοσμος των αντιθέσεων του ‘’Zjerm’’ κρύβεται και στους στίχους του τραγουδιού. Πριν το ρεφραίν του, η Beatriçe επικαλείται σαν προσευχή δύο λέξεις τις οποίες και επαναλαμβάνει ‘’aman, miserere’’. Η πρώτη, το ‘’aman’’ είναι μία λέξη που γνωρίζουμε πολύ καλά στα ελληνικά. Οι λεγόμενοι αμανέδες δεν είναι κάτι άλλο από μία επίκληση για έλεος και προστασία που συναντάται κυρίως στη μουσουλμανική θρησκεία. Ίσως θα μπορούσε να παραλληλιστεί με το Ορθόδοξο Χριστιανικό ‘’Κύριε ελέησον’’. Λιγότερο γνωστή μας είναι η επίκληση miserere που βρίσκεται στις ψαλμωδίες της Βίβλου και χρησιμοποιείται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο στη Καθολική εκκλησία.

Η συνύπαρξη τους μόνο τυχαία δε προκύπτει. Τα δύο μέλη του συγκροτήματος έχουν μεγαλώσει και ξεκίνησαν τη συνεργασία τους στην Ιταλία, έχουν λοιπόν κοινά ερεθίσματα εκτός από την Αλβανική μυθολογία και παράδοση κι από ένα δυτικό και στη συγκεκριμένη περίπτωση Καθολικό θρησκευτικά περιβάλλον. Η μεγαλύτερη όμως σύνδεση βρίσκεται στο όνομα του συγκροτήματος. Η Σκόδρα δεν είναι μια πόλη που φημίζεται μόνο για τους μύθους της, αλλά είναι χαρακτηριστική για τη συνύπαρξη μουσουλμανικών και καθολικών πληθυσμών. Αυτή η συνύπαρξη είναι ίσως και πηγή έμπνευσης και παραδείγματος για την Beatriçe και τον Kolë. Στο όραμα του ιδανικού κόσμου του ‘’Zjerm’’, δεν υπάρχει θέση μόνο για ‘’aman’’, αλλά και για ‘’miserere’’ και μπορούμε να υποθέσουμε και για ‘’Kύριε ελέησον’’.

Αυτό το μήνυμα ίσως είναι άλλωστε σημαντικό τόσο για την Ευρώπη (που χρειάζεται επειγόντως μία υπενθύμιση των αξιών της), όσο και για την Αλβανία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση στα τέλη του 2024 κάλεσε τη χώρα να προχωρήσει σε όλες τις μεταρρυθμίσεις ώστε τα δικαιώματα όλων των εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων να προστατεύονται, στο ενταξιακό πλαίσιο της χώρας. Η έκθεση βρίσκει ότι η ένταση των σχέσεων της Αλβανίας με την ελληνορθόδοξη μειονότητα της χώρας οξύνθηκε, με αφορμή την φυλάκιση του νυν-Ευρωβουλευτή και προηγουμένως εκλεγμένου δημάρχου της Χιμάρας, Fredi Beleri.

Εμείς όμως επιλέγουμε τον κόσμο που έχτισαν για εμάς οι Shkodra Elektronike. Έναν κόσμο ευγένειας, με τη θερμότητα του ‘’Zjerm’’, τη χαρισματικότητα και την εκκεντρικότητα της Beatriçe και την κάθαρση των στίχων του Kolë. Η Αλβανία εμφανίζεται στη 12η θέση του πρώτου ημιτελικού της φετινής Eurovision στις 13 Μαΐου και ανυπομονούμε να τη δούμε και το βράδυ του Σαββάτου στον τελικό του 69ου διαγωνισμού.

Το βίντεο κλίπ της Αλβανικής συμμετοχής στη φετινή Eurovision, επίσης γεμάτο αναφορές στην Αλβανική παράδοση.

Φτιαγμένο από λάτρεις της Eurovision για λάτρεις της Eurovision, το otesphere έρχεται για να υπεραναλύουμε παρέα την αγαπημένη μας μουσική και τηλεοπτική συνήθεια, να μαθαίνουμε ''πώς και γιατί'' συμβαίνει ό,τι συμβαίνει στον κόσμο της Eurovision και για να ανακαλύπτουμε καινούργια μουσική μέσω της διοργάνωσης μας, της OurTwitterESC (OTE). Καλώς ορίσατε στο νέο ''σπίτι'' των αγνών fans της Eurovision!